De Kinderkruistochten

Kruistocht in Spijkerbroek, wie heeft het boek niet gelezen in zijn of haar tienertijd. Na al die berichten in de media realiseer ik me, dat de kinderen van onze tijd hun eigen kruistocht lopen. Er is tenminste één groot verschil: deze strijders voor klimaatactie hoeven niet naar de Middellandse Zee te lopen om erachter te komen dat ze zijn verraden door de volwassenen. Dat weten ze al lang.

“Don’t trust the adults in the room” (Greta Thunberg)

De vraag is echter of ze aan het eind van hun barre tocht zullen kiezen voor hun eigen weg naar een betere wereld of alsnog worden afgevoerd in de galjoenschepen van de slavendrijvers van het grote geld. Worden zij net als wij, de 20ste eeuwers gegrepen door hebzucht, macht en geld? Wie biedt hen een uitweg naar een betere wereld? Wie heeft de sleutel in handen van dit duivelse dilemma?

Thea Beckman was haar tijd ver vooruit. Als kinderboekenschrijfster schreef ze al over de de generatiekloof, het eind van de moderne beschaving en de kinderen van moeder aarde. De tijdgeest was er helaas niet naar. Het was de tijd dat de econoom Friedman (Capitalism and Freedom, 1962) met zijn pleidooi voor het neo-liberalisme een geloofbrief schreef voor ongebreideld kapitalisme, dat tot op de dag wordt beleden in menig bestuurskamer.

In de val van vrijhandel

Friedman’s gelijk werd nog eens bevestigd toen het staatssocialisme implodeerde, waardoor de landen achter het Ijzeren Gordijn na enige tijd konden meedelen in de vreugde van vrijhandel. Ook China ging om. Multinationals zagen hun kans schoon en verbonden de wereld met hun goederenketens, daarbij handig gebruik makend van vrij circulerend kapitaal, belastingparadijzen, en nagenoeg gratis verkeer van goederen en informatie. Daar waar het ondernemersklimaat het meest gunstig was, werden activiteiten opgezet of elders gesloten, zonder schade voor mens en milieu in acht te nemen.

Er waren in de jaren ’90 en jaren ’00 ook sceptici, maar zij werden en worden nog steeds weggezet als links, geitenwollensokken figuren of dierenknuffelaars. Lange tijd zullen zij zich moeten hebben afgevraagd waarom de studentenopstanden uitbleven. Waarom stonden zij niet op? Waarom gingen zij niet staken zoals zij zelf deden in de roerige jaren’60? De kinderen die in de jaren 90 de universiteiten bevolkten waren al verziekt. Populaire studies zoals bedrijfskunde of economie predikten het grootkapitaal, waardoor massa’s hoger opgeleiden instroomden in het bedrijfsleven en het ongebreidelde kapitalisme lieten voort woekeren bij banken, oliebedrijven, advocatenkantoren en consultancy bedrijven.

Het tij keert

Jan Terlouw moest er aan te pas komen om de jeugd in Nederland wakker te schudden. In verkiezingstijd riep hij de jeugd-afdelingen van de politieke partijen op een jongerenverbond te sluiten voor een betere wereld. Groen won, maar ze legden het wederom af tegen de neo-liberalen. Het legde een pijnlijke generatiekloof aan de oppervlakte. Het leek nu slechts een kwestie van tijd. Het kantelpunt kwam er, niet van studenten maar van scholieren. Terwijl Nederlandse politici nog ten strijde trokken voor de afschaffing van de dividendbelasting ten gunste van het grootbedrijf, zat een klein meisje op de stoep in Stockholm.

‘First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, then you win.’ (Mahatma Gandhi)

Aanvankelijk werd ze genegeerd. In Nederland zaten ook meisjes op de stoep, maar zij werden glimlachend te woord gestaan: ga maar gauw weer naar school. Tijdens de schoolstakingen in het voorjaar veranderde de glimlach in een grimas. Kinderen werden boos aangesproken om op te houden met die idioterie, terwijl de klimaathysterie in volle hevigheid was los gebarsten.

Ontkoppelde samenleving

We leven nog steeds in een samenleving van de 20e eeuw. Maar wanneer een hele samenleving zich moet bekeren tot een ander geloof staan populisten klaar om de massa uit elkaar te slaan, net zoals gebeurde met de kruistochtkinderen.

Waarom klampt een deel van de samenleving zich vast aan het grootkapitalisme, terwijl zij de grote ongelijkheid tussen arm en rijk hebben vergroot, bedrijven hebben verplaatst naar lage lonen landen en hun vaste banen hebben geflexibiliseerd? Het zou te maken kunnen hebben met de ontkoppeling van het ecosysteem. Bedrijven gingen voor in het ontkoppelen van het bedrijfskapitaal met de natuur en menselijke maat. Massaproductie heeft de handvaardigheid (‘craftmanship’) en creativiteit van de mens platgeslagen. De mens is steeds meer gedegradeerd tot een klein radertje van een complex industrieel systeem. Waar de kunstvaardige ambachtsman (het toepasselijke Franse woord is ‘artisan’) zich continu moest verbeteren en bekwamen, hoeft de fabrieksarbeider zijn leven lang niet te leren van de baas. Om alles in goede banen te leiden, hebben lineaire productiesystemen de plaats ingenomen van het ambacht. Het economisch model is ingericht om het het industriële kapitaal te optimaliseren en tegelijkertijd de schade voor de samenleving buiten beschouwing te laten (economen noemen dat gemakshalve ‘externaliteiten’). Maar ook de gewone man leeft steeds meer voor zichzelf: de last van huis en hypotheek maakt hem onderdeel van het geldverslindende economisch systeem. Dat maakt machteloos en besluiteloos.

Maar de wal keert het schip. Langzaam maar zeker komt het besef terug dat we het ecoysysteem moeten koesteren, zowel de kleine natuur nabij als het kwetsbare leven op de planeet. We voelen de hitte van de bosbranden in de Amazone, we zien de polen smelten waar we bij staan.

We willen niet terug!

Kind en kapitaal zijn elkaar nu heel dicht genaderd (Alg Vergadering VN, 23 september 2019). De politiek gaat zigzaggend overstag. Kinderen willen niet terug, maar vooruit naar een schone toekomst. Dat gaat met horten en stoten, zoals we kunnen aflezen aan het Urgenda-arrest, het Groningen dossier en de ‘Stikstofcrisis’. “Nu koers houden”, zou een doorwinterde zeeman zeggen.

Het wachten is op het grootkapitaal en dan met name de energiereuzen. De top 20 grootste energiebedrijven zijn sinds 1965 goed voor 35% van al de CO2 en Methaan emissies in de wereld (The Guardian). En nog steeds vraagt een Shell of het zijn olieplatforms in de Noordzee mag laten staan omdat het niet rendabel is om weg te halen. Nog steeds denkt een Exxon Mobil een groen lintje te kunnen halen met een publiek offensief over CO2 afvang en opslag. Een sterk staaltje lineair boekhouden en greenwash marketing. Ze zouden er beter aan doen hun enorme kapitaal en knowhow aan te wenden om de energie-huishouding van de wereld om te vormen.

Als we serieus werk willen maken van de duurzaamheidsdoelstellingen, zullen we ook open moeten staan voor sociaal kapitaal. Het sociaal kapitalisme is sinds jaar en dag verguist en door neo-liberalen (onterecht) vergeleken met het communisme. Echter, sociaal kapitaal staat voor de menselijke maat van het kapitalisme. Voor hechte netwerken van bedrijven die met elkaar de technologie willen ontwikkelen om te komen tot zero-emissie van bijvoorbeeld het transportsysteem of haven en -industrie.

Bericht uit de toekomst

Aan het eind van het verhaal van de kruistochtkinderen verzucht Dolf bij zijn vertrek uit de Middeleeuwen dat de hele wereld zal veranderen, dat alles verloren zal gaan. Hij prijst de verworvenheden van de 20e eeuw, maar verwondert zich over het verlies van waarden als liefde, goedheid, compassie en trouw. Wellicht is dat het wel, waarnaar de kinderen van onze tijd naar op zoek zijn. Onze generatie kan een brugfunctie vervullen. Wij – kinderen van de jaren ‘60 en ‘70 – zijn opgegroeid met verhalen over de idealen van de hippie-generatie.We zouden het ongeloof en onbegrip van onze kinderen kunnen wegnemen door ons met hun lot te verbinden en meer bewust te zijn van de natuur en omgeving waar zij in opgroeien. We zouden de bedrijfskundige modellen kunnen koppelen met de menselijke maat, natuurlijke waarden en zo bewuster leven van en met ons ecosysteem.

Hoe zullen we over 20 jaar terugkijken naar deze tijd? Zullen de dromen van de kinderen fictie blijken of worden ze werkelijkheid? Wij zijn onze eigen toekomst en hebben de sleutel zelf in handen.

– – –

Door: Maurice Jansen (10–10–2019)

Noot: paragraaf titels in dit essay verwijzen deels naar de titels in het boek ‘Kruistocht in Spijkerbroek van Thea Beckman (1974).